Катэхеза – наша супольная адказнасць

Глыбокапаважаныя браты і сёстры, катэхеты і вучні!

1. Праз два дні пачынаецца новы навучальны год. Вучні пойдуць у школу, каб набываць веды і выхоўвацца да дарослага жыцця. Аднак чалавек, як Божае стварэнне, складаецца не толькі з цела, але і душы, а таму павінен клапаціцца не толькі аб сваім фізічным і інтэлектуальным развіцці, але і аб духоўным. Святы Ян Павел II кажа, што навука і рэлігія – гэта два крылы, на якіх чалавек уздымаецца да пазнання праўды (пар. FR, Уступ).

Менавіта таму Касцёл клапоціцца аб шматбаковым выхаванні маладога пакалення. Касцёл заснаваў першыя ўніверсітэты, і ў наш час пад яго эгідай знаходзіцца ў свеце шмат вышэйшых навучальных установаў, дзе вывучаюцца не толькі рэлігійныя дысцыпліны, але і свецкія: фізіка, матэматыка, геаграфія, філасофія, гісторыя, мовы, сацыяльныя навукі і г.д. У нашай краіне таксама ўжо зарэгістравана каталіцкая духоўная навучальная ўстанова «Мінская тэалагічная акадэмія імя св. Яна Паўла II». Так што ў будучыні існуе магчымасць для маладых людзей вучыцца ў вышэйшай каталіцкай навучальнай установе на радзіме.

2. Распачынаючы новы навучальны год, Касцёл звяртае ўвагу бацькоў, катэхетаў і саміх вучняў на неабходнасць рэлігійнага выхавання на ўзроўні катэхізацыі. 

У наш час катэхізацыя неабходна ўсім – і маладым, і дарослым. Няведанне праўдаў хрысціянскай веры і адсутнасць зацікаўленасці хрысціянскім жыццём адлучае чалавека ад збаўчай веры і пакідае яго ў няясных і неканкрэтных уяўленнях аб жыцці, якія часта засноўваюцца на сумніўных рэлігійных перакананнях, што з’яўляецца вельмі небяспечным і можа прывесці да непрадказальных негатыўных наступстваў. Аднак, калі чалавек жыве паводле вучэння Касцёла з надзеяй на вечнае жыццё, тады вобраз яго жыцця змяняецца кардынальна і ён ведае, што ў Хрысце зможа перамагчы ўсе цяжкасці і дасягнуць вечнага шчасця.

Чалавек, які добра ведае чалавечы арганізм, інакш глядзіць на сябе. Таксама і хрысціянін, які добра ведае хрысціянскае вучэнне і хрысціянскі вобраз жыцця, інакш падыходзіць да духоўных спраў і імкнецца іх захаваць і памнажаць, каб стаць дасканалым на падабенства Хрыста (пар. Эф 4, 13) і навучыцца адрозніваць дабро ад зла (пар. Гбр 5, 14).

3. Пакуль што ў школах у нашай краіне няма магчымасці выкладаць рэлігію, каб ахапіць ёю як мага больш вучняў. Таму місію навучання дзяцей рэлігіі Касцёл выконвае праз арганізацыю катэхетычных заняткаў пры парафіях у так званых нядзельных школах.

Дваццаць пяць гадоў свабоды веравызнання і адраджэння Касцёла ў Беларусі былі паспяхова выкарыстаны для апрацавання катэхетычных матэрыялаў для вучняў усіх класаў, а таксама дапаможных матэрыялаў для катехетаў. «Мінскі тэалагічны каледж імя св. Яна Хрысціцеля» рыхтуе катэхетаў і іншых спецыялістаў для рэлігійнай дзейнасці. Падобныя касцёльныя навучальныя ўстановы існуюць таксама ў Гродзенскай і Пінскай дыяцэзіях. 

Усё гэта нагадвае аб тым, што Касцёл падрыхтаваны да вядзення катэхізацыі на ўсіх узроўнях. Справа толькі за самімі бацькамі, каб яны паклапаціліся пасылаць дзяцей на ўрокі катэхізацыі і прыкладам свайго хрысціянскага жыцця замацоўвалі ў дзецях атрыманыя веды і духоўную фармацыю. Справа эфектыўнай катэхізацыі залежыць таксама і ад руплівасці, веры і прыкладу катэхетаў. І нарэшце, яна залежыць ад саміх вучняў і іх старанняў.

4. У часы ганенняў на веру Касцёл быў абмежаваны ў сваёй дзейнасцйі. Ён не быў глухім на духоўныя патрэбы вернікаў, але не мог катэхізаваць, гэта азначае – не мог прамаўляць паўнатой свайго голасу, бо афіцыйная катэхізацыя і выкладанне рэлігіі былі забаронены. Дзякуй Богу, часы змяніліся, і сёння, як гэта было падкрэслена вышэй, ён адкрыта катэхізуе. 

Гэта вялікі дар і адначасова заданне для Касцёла, асабліва для катэхетаў, і яго неабходна выконваць належным чынам. Недастаткова атрымаць дыплом катэхета і недастакова быць ім. Неабходна так выконваць сваё заданне, каб у ім ажыццяўлялася пакліканне і місія абвяшчэння Хрыста. Таму вельмі важнае месца ў працэсе катэхізацыі займае сведчанне веры катэхета. Дар і ласка веры з’яўляюцца найважнейшым і найбольш каштоўным яго талентам. Ён не можа яго захаваць толькі для сябе ці закапаць у зямлю, але павіненн выкарыстоўваць і дзяліцца ім з вучнямі, памятаючы аб тым, што вера перадаецца ад асобы да асобы, так, як полымя запальваецца ад іншага агню, – як вучыць Папа Францішак (пар. LF 37).

Справа катэхізацыі ў сучасным свеце не з’яўляецца лёгкай, падобна як і справа агульнага навучання і выхавання ў школе, што вельмі моцна падкрэсліваюць настаўнікі і што выклікана перадусім зменамі ў культуры нашага жыцця. Таму, распачынаючы новы катэхетычны год, многія катэхеты з трывогай глядзяць у будучыню. Гэта звязана з усведамленнем імі сваіх слабасці і абмежаванняў, а таксама з тым, ці будзе сведчанне іх веры пераконваючым. 

Аднак гэты страх не можа паралізаваць. Перакананне, што мы дзелімся з іншымі тым, што маем, і тым, што мы самыя атрымалі, павінна нас адкрываць на іншых і надаваць смеласці. Без катэхізацыі вучні не атрымаюць так неабходнага для іх гарманічнага развіцця духоўнага элементу.

Эфектыўнай катэхізацыі павінна спрыяць асабістая фармацыя катэхетаў, каб атрыманыя раней веды і духоўны патэнцыял не памяншаліся, але пастаянна павялічваліся. У наш час неабходна заўсёды памятаць аб тым, чым ёсць катэхеза і якія заданні стаяць перад ёй. А менавіта – што яна з’яўляецца перадачай веры, што ажыццяўляецца праз навучанне, выхаванне і ўваход у таямніцы хрысціянскага жыцця, а таксама давядзеннем вучня да жывой сустрэчы з Хрыстом.

Выкананне гэтых галоўных заданняў катэхета павінна адпавядаць патрабаванням часу. Для гэтага ён сам павінен удасканальвацца духоўна і інтэлектуальна, і таксама пазнаваць новыя метады катэхізацыі. Таму асоба добра падрыхтаванага катэхета з’яўляецца вельмі важнай і ад яе залежыць эфектыўнасць працэсу катэхізацыі. 

Служэнне катэхетаў павінна адзначацца хрыстацэнтрызмам і эклезіяцэнтрызмам. Гэта азначае, што на першым месцы павінен знаходзіцца Хрыстус і Касцёл. Для гэтага неабходна іх пастаянная біблійная і тэалагічная фармацыя, а таксама веданне сацыяльнага кантэксту, у якім яны служаць і ў якім жывуць вучні. 

5. Для лепшай эфектыўнасці катэхізацыі дзяцей неабходна думаць і аб парафіяльнай катэхізацыі. Вучні з’яўляюцца часткай парафіі, і якой ёсць парафія, такімі будуць і яны. Таму ў пастырскіх праграмах парафій неабходна звярнуць большую ўвагу на агульную катэхізацыю ўсіх вернікаў. У некаторых краінах перад нядзельнай святой Імшой або пасля яе адбываецца дзесяці-пятнаццаціхвілінная катэхізацыя, што вельмі добра ўплывае на рэлігійную фармацыю вернікаў.

Ахілесавай пятой нашага пастырства з’яўляецца катэхізацыя сям’і. Касцёл вельмі моцна занепакоены яе рэлігійна-маральным станам. Удзел бацькоў у рэлігійным выхаванні дзяцей памяншаецца з кожным годам. Яны задаволены тым, што святары, законныя сёстры ці катэхеты падрыхтуюць дзяцей да першай споведзі і Камуніі і ім не трэба ні аб чым клапаціцца. Гэта вялікая памылка. Яблык не падае далёка ад яблыні. Бацькі для дзяцей з’яўляюцца найбольшым аўтарытэтам. І калі дзеці не бачаць, як іх бацькі моляцца, спяшаюцца ў нядзелю ў касцёл, прыступаюць да споведзі і Камуніі, то грош цана ўсім старанням Касцёла. 

Таму паўстае лагічнае пытанне: ці з’яўляецца яшчэ сям’я галоўным выхавацелем дзяцей і моладзі, а Касцёл ёй дапамагае? Касцёл усё больш заўважае недахоп гэтага такога важнага партнёра ў справе фармацыі дзяцей і моладзі, якім павінны быць бацькі. Таму таксама патрэбна і іх катэхізацыя.

6. Трэба памятаць і аб тым, што катэхізацыя – гэта не толькі вучэнне малітве «Ойча наш», Сімвалу веры, галоўным праўдам веры, але таксама і вельмі адказная праца ў галіне маральнага выхавання маладога пакалення. Ці ёсць у тым штосьці кепскае, што на ўроках катэхезы дзеці і моладзь вучацца адказнасці, працавітасці, праўдамоўнасці, пашане да старэйшых, любові да бліжняга і г.д.?

Так, сапраўды, падчас катэхізацыі дзеці вучацца малітве «Ойча наш», Дэкалогу, Святому Пісанню і г.д. Але без гэтага не магчыма выхаваць сумленнага чалавека, які будзе думаць катэгорыямі супольнага дабра ў духу адказнасці перад гісторыяй і Богам. У сферы базавых каштоўнасцяў, якія перадаюцца маладому пакаленню, таксама павінны быць маральныя, бо яны спрыяюць яго выхаванню да поўні чалавецтва.

7. Дарагія браты і сёстры!

Катэхізацыя – гэта шанец выхаваць новае пакаленне тых, якія будуць добрымі вернікамі і сумленнымі грамадзянамі нашай краіны. Мы ўсе, святары, кансэкраваныя асобы, катэхеты, бацькі і вучні, не ўпусцім яго і выкарыстаем як найлепш; выкарыстаем для таго, каб маладое пакаленне будавала сваю будучыню і будучыню нашай Бацькаўшчыны на хрысціянскіх каштоўнасцях. 

Напачатку слова «катэхеза» азначала «клікаць зверху» і таксама «выклікаць рэха». Пазней яно прыняло значэнне «павучаць», калі голас настаўніка з’яўляецца свядомым рэхам пытання вучня, а адказ вучня – рэхам настаўніка. Гэтае апошняе значэнне з’яўляецца вельмі важным, бо ўказвае на тое, што павучэнне, якім з’яўляецца катэхеза, ажыццяўляецца не толькі аднабакова, як лекцыя, але таксама шляхам размовы, праз пытанні і адказы, – вучыць св. Ян Павел II (пар. http://www.kerygma.pl/katecheza).

Няхай жа ў новым 2015/2016 катэхетычным годзе гэтае рэха гучыць як мага мацней і няхай вядзе да такога пазнання праўдаў нашай веры, каб яна стала вядучай сілай нашага грамадства. 

На гэты шлях, давяраючы ўсіх вас апецы Марыі, ад усяго сэрца благаслаўляю ў імя Айца, +і Сына, і Духа Святога. Амэн. 

Арцыбіскуп Тадэвуш Кандрусевіч
Мітрапаліт Мінска-Магілёўскі